H Ευρώπη προετοιμάζεται για τα instant payments, όπου η μεταφορά κεφαλαίων εντός Ευρωπαϊκής Ένωσης θα είναι συνεχής και αδιάλειπτη. Οι πυρετώδεις προετοιμασίες και τα «αγκάθια» του νέου καθεστώτος των instant payments που θα ισχύσει από την έναρξη του 2022.

Είθισται, οι χρονιές να κλείνουν με απολογισμούς του δωδεκάμηνου που πέρασε, με κρίσεις (και επικρίσεις) για γεγονότα και δράσεις, με προβλέψεις για τα μελλούμενα… Ενίοτε, όμως, η 31η του Δεκέμβρη συνδυάζεται και με προθεσμίες για μετάβαση από ένα καθεστώς σε κάποιο άλλο, για συμμόρφωση με κάποιους νέους κανόνες, αν η συνήθης περίοδο χάριτος και προσαρμογής -που δικαίως προβλέπεται σε νόμους και αποφάσεις- λήγει ταυτόχρονα με το έτος.

Αυτήν ακριβώς τη σύμπτωση θα βιώσουμε κι εμείς, ως Έλληνες και Ευρωπαίοι, σε λιγότερο από τρεις μήνες, όσον αφορά μια συγκεκριμένη τραπεζική υπηρεσία, καθώς από την 1η Ιανουαρίου του 2022 ξεκινά η υποχρεωτική εφαρμογή της TIPS (αρκτικόλεξο του TARGET Instant Payment Settlement), που η ιστορία της ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια, συγκεκριμένα τον Νοέμβριο του 2018. Η απόφαση που έλαβε τότε το Ευρωσύστημα είχε ως στόχο (σύμφωνα με την ιστοσελίδα της Τράπεζας της Ελλάδος), «να διασφαλίσει ότι η αυξανόμενη ζήτηση άμεσων πληρωμών θα ικανοποιείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αλλά και για να αποφευχθεί η επικράτηση εθνικών λύσεων, που επαναφέρουν τον κατακερματισμό των υπηρεσιών πληρωμών στην Ευρώπη».

Αυτό στην πράξη σημαίνει πως οι Πάροχοι Υπηρεσιών Πληρωμών (Payment Service Providers – PSPs) έχουν πλέον τη δυνατότητα (και από το νέο έτος, την υποχρέωση) να προσφέρουν στους πελάτες τους μεταφορές κεφαλαίων συνεχώς και αδιαλείπτως, σε πραγματικό χρόνο, σ’ όλη τη διάρκεια του 24ώρου και για κάθε ημέρα του έτους. Κι οι πελάτες -φυσικά πρόσωπα και επιχειρήσεις- θα μπορούν να μεταφέρουν μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα (και με μικρό κόστος – περισσότερα γι’ αυτό στη συνέχεια) χρήματα, ανεξάρτητα από το ωράριο των Παρόχων, όπως συχνά επιβάλλουν οι ανάγκες της εποχής και επιτρέπει η προηγμένη τεχνολογία, που όλοι αυτοί οι οργανισμοί έχουν πλέον στη διάθεσή τους.

Σύμφωνα πάντα με την ΤτΕ, «προκειμένου να προωθήσει την ομαλή και αποτελεσματική λειτουργία των συστημάτων πληρωμών, το Ευρωσύστημα διεύρυνε το φάσμα των υπηρεσιών TARGET, ώστε να υποστηρίζει και τον διακανονισμό των άμεσων πληρωμών, προσφέροντας πανευρωπαϊκή προσβασιμότητα και διαλειτουργικότητα». Για την ώρα, το TIPS διακανονίζει πληρωμές µόνο σε ευρώ αλλά, εφόσον υπάρξει σχετική ζήτηση, μπορεί να υποστηρίξει και τον διακανονισμό σε άλλα νομίσματα. Ήδη, έχει αποφασιστεί να ξεκινήσει από τον Μάιο του 2022 ο διακανονισμός άμεσων πληρωμών σε Σουηδική Κορώνα (SEK).

Οι ανάγκες και οι απαιτήσεις
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα τονίζει, στη δική της επίσημη ιστοσελίδα, ότι υιοθέτησε την TIPS προκειμένου να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους από τις εθνικές ‘παρεκτροπές’ (προφανώς, λόγω έλλειψης διαλειτουργικότητας) και να διασφαλίσει την ομαλή μεταφορά κεφαλαίων ανάμεσα στους πελάτες των τραπεζικών ιδρυμάτων σε οποιαδήποτε χώρα-μέλος της ΕΕ κι αν βρίσκονται. Για να συμπληρώσει ότι αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο σε δυο χαρακτηριστικά της TIPS: αφενός η υπηρεσία αυτή βασίζεται στο SEPA Instant Credit Transfer (SCT Inst), το πρότυπο που υιοθετεί μεγάλος αριθμός PSPs σ’ όλη την Ευρώπη (σ’ αυτό προβλέπεται μέγιστος χρόνος διατερματικής εκτέλεσης τα 10’’ και μέγιστο όριο ποσού ανά συναλλαγή τα 100.000 €), αφετέρου αναπτύχθηκε ως επέκταση του TARGET2, το οποίο ήδη διατηρεί ευρύτατο δίκτυο στη «γηραιά ήπειρο».

Ιδιότητες που, βεβαίως, παίζουν ακόμα πιο σημαντικό ρόλο στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία, όπου -πανδημίας βοηθούσης- οι προσδοκίες των χρηστών τραπεζικών υπηρεσιών έχουν φτάσει στα ύψη, όσον αφορά στην εμπειρία που αποκομίζουν καθημερινά από την εξυπηρέτησή τους μέσω των ψηφιακών καναλιών. Η διείσδυση τέτοιων υπηρεσιών στην καθημερινότητά μας αυξάνει μέρα με τη μέρα, συμβαδίζοντας με την απαίτηση της «ψηφιακής γενιάς» (και όχι μόνο) όλα να γίνονται σε πραγματικό χρόνο. Κάθε καθυστέρηση δίνει αφορμή για δυσαρέσκεια και διαμαρτυρίες, είτε απευθείας στους παρόχους μέσω μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, είτε (ακόμα χειρότερα για τους τελευταίους) μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Μάλιστα, οι θιγόμενοι είναι τόσο ιδιώτες, όσο και επιχειρήσεις που -καθώς υλοποιούν εξ ανάγκης με γοργό ρυθμό τον ψηφιακό μετασχηματισμό τους- αντιλαμβάνονται τα θετικά αποτελέσματα από πλευράς ευελιξίας και αποτελεσματικότητας, επομένως απαιτούν και οι δικές τους οικονομικές συναλλαγές να γίνονται πλέον σε πραγματικό χρόνο και με τον μέγιστο δυνατό βαθμό ασφάλειας.

Αρχιτεκτονική υψίστης ασφαλείας
Ως προς το τελευταίο, η νέα υπηρεσία δεν θα αφήσει πολλούς παραπονούμενους, καθώς βασίζεται (σύμφωνα πάντα με την ΤτΕ), «σε μια σύγχρονη αρχιτεκτονική συστημάτων πληρωμών η οποία συνδυάζει τα πλεονεκτήματα ενός συστήματος εκκαθάρισης (netting) πληρωμών λιανικής κι ενός συστήματος ακαθάριστου διακανονισμού σε συνεχή χρόνο (RTGS). Κατά συνέπεια, είναι σε θέση να διακανονίζει άμεσα μεγάλο όγκο πληρωμών, µε σχετικά χαμηλό κόστος. Επίσης, είναι συμβατή µε τις αυστηρές απαιτήσεις επίβλεψης του Ευρωσυστήματος, καθώς και µε τη σύσταση CPMI-IOSCO που αφορά στην ανθεκτικότητα των υποδομών της χρηματοπιστωτικής αγοράς έναντι κυβερνοεπιθέσεων. Έτσι, μπορεί να καλύψει τις προϋποθέσεις διακανονισμού μιας πανευρωπαϊκής λύσης άμεσων πληρωμών (όπως ορίστηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πληρωμών – EPC) και να προσφέρει 100% ασφάλεια ως προς τον κίνδυνο διακανονισμού, αφού οι συναλλαγές εκτελούνται σε χρήμα κεντρικής τράπεζας».

Μάλιστα, προκειμένου να εξασφαλίσει την πλήρη κάλυψη της ευρωζώνης, όσον αφορά στις άμεσες πληρωμές ως το τέλος του 2021 (καθώς τότε λήγει η περίοδος χάριτος, όπως προείπαμε), το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ αποφάσισε, τον Ιούλιο του 2020, τα εξής δυο μέτρα: Αφενός κάλεσε όλους τους PSPs που έχουν υιοθετήσει το σχήμα SCT Inst και είναι προσβάσιμοι μέσω TARGET2 να αποκτήσουν προσβασιμότητα σε έναν λογαριασμό ρευστότητας TIPS σε χρήμα κεντρικής τράπεζας, είτε ως συμμετέχοντες είτε ως προσβάσιμα μέρη, αφετέρου ζήτησε από όλα τα Αυτοματοποιημένα Γραφεία Συμψηφισμού τα οποία προσφέρουν υπηρεσίες άμεσων πληρωμών, να μεταφέρουν τους τεχνικούς λογαριασμούς τους από το TARGET2 στο TIPS.

Προσιτό το κόστος
Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις του Ευρωσυστήματος, το TIPS λειτουργεί μεν σε μη-κερδοσκοπική βάση, όμως, ευνοήτως υπάρχει κάποιο μικρό κόστος για τη χρήση του. Αυτό, για κάθε άμεση συναλλαγή, είναι σταθερό στα 0,20 cent (€0,002). Η ίδια τιμή ισχύει και για τον διακανονισμό λογαριασμών μέσω των Αυτοματοποιημένων Γραφείων Συμψηφισμού, ως και τη δική τους μετάβαση στο TIPS, η οποία έχει οριστεί για το τέλος του χρόνου. Ειδικά για τα Αυτοματοποιημένα Γραφεία, θα οριστεί νέο αναλογικό κόστος, βάσει του όγκου των συναλλαγών άμεσων πληρωμών που διακανονίζονται εσωτερικά και θα υπολογίζεται ως το γινόμενο των συναλλαγών x 0,05 cent (€0,0005).
Αυτές οι τιμές, βάσει των αποφάσεων του Ευρωσυστήματος που είναι ήδη γνωστές στην αγορά, θα έχουν ισχύ τουλάχιστον ως τον Νοέμβριο του 2023.

Το τεχνικό σκέλος της υπηρεσίας…
Στη διαμόρφωση της υποδομής για την TIPS συμμετείχε η Κεντρική Τράπεζα της Ιταλίας κι από σχετικό paper στελεχών της, που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, μπορούμε να μάθουμε περισσότερα για τα «dessous» της ιστορίας. Λένε, λοιπόν, πως το TIPS project αποτελεί τμήμα του ευρύτερου προγράμματος Vision 2020, το οποίο προωθήθηκε από το Ευρωσύστημα, με στόχους αφενός την παροχή νέων υπηρεσιών οι οποίες θα υποστηρίζουν τις χρηματοοικονομικές αγορές, τους πολίτες και τις επιχειρήσεις στην Ευρώπη, αφετέρου την ενίσχυση της καινοτομίας στις υποδομές της αγοράς και την εναρμόνιση των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, όσον αφορά securities και cash. Θυμίζουν δε, πως το πρόγραμμα Vision 2020 αποτελεί βασικό σκέλος της πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για ενοποίηση των χρηματοοικονομικών αγορών της «γηραιάς ηπείρου».

Σημειώνουν, επίσης, πως για τη δημιουργία του TIPS χρειάστηκε να απαντηθούν αρκετές τεχνικές προκλήσεις, όπως η ουσιαστικά άμεση πληρωμή (καθώς ο χρόνος επεξεργασίας κάθε συναλλαγής δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 5 δευτερόλεπτα), η δυνατότητα διαχείρισης τεράστιου όγκου επεξεργασμένων πληρωμών (περισσότερα από 43 εκατ. συναλλαγές ανά ημέρα), η πολύ υψηλή διαθεσιμότητα και ανθεκτικότητα (που πρέπει να φθάνει το 99,9%, ενώ -σε περίπτωση σημαντικής αστοχίας- το σύστημα θα πρέπει να επανέρχεται σε ομαλή λειτουργία εντός 15 λεπτών κατά μέγιστο), αλλά και η δυνατότητα σημαντικότατης κλιμάκωσης του συστήματος, από πλευράς επιδόσεων (δηλαδή, η ικανότητά του να αντέξει ως και διπλασιασμό του όγκου των πληρωμών, στη διάρκεια ενός έτους). Τα στελέχη της Banca d’ Italia παραδέχονται, πάντως, πως ο αριθμός των πληρωμών -δυο χρόνια μετά τα εγκαίνια του TIPS- ακόμα υστερεί, τόσο από πλευράς προσδοκιών, όσο και από πλευράς αξιοποίησης των δυνατοτήτων του ίδιου του συστήματος. Θεωρούν ότι αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στον διαφορετικό βαθμό προόδου από χώρα σε χώρα, όμως πιστεύουν ότι οι υπηρεσίες άμεσων πληρωμών ήδη αυξάνουν και -λογικά- τα αμέσως επόμενα χρόνια θα υπάρξει αυξητική τάση.

…και η πράσινη «καρδιά» της
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η φιλοσοφία πάνω στην οποία έχει στηθεί η υποδομή του TIPS, όπως αυτή αποκαλύφθηκε στο πλαίσιο σχετικής εισήγησης του υποδιοικητή της Banca d’ Italia, Πιέρο Τσιπολόνε, στη διάρκεια σεμιναρίου για τη συγκεκριμένη υπηρεσία, τον περασμένο Ιούλιο. Με δεδομένη τη διεθνή ανησυχία και τον προβληματισμό για τις τεράστιες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας που απαιτούνται για την εξόρυξη κρυπτονομισμάτων, ο Ιταλός τραπεζίτης αυτό ακριβώς το κριτήριο διάλεξε για να κάνει τη σύγκριση με τις ανάγκες της υπηρεσίας TIPS, σε ενέργεια.

Συγκεκριμένα, αποκάλυψε ότι το σύστημα δεν αποθηκεύει κάποιες πληροφορίες, κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας των εντολών και τους διακανονισμούς, επομένως δεν πρόκειται να υποφέρει (τόσο αυτό, όσο και οι χρήστες του) από κάποιας μορφής «κυκλοφοριακή συμφόρηση» – αντίθετα, είναι ιδιαίτερα γρήγορο στη λειτουργία του και ανθεκτικό στα προβλήματα. Σε αντίθεση με τα κατανεμημένα συστήματα, που βασίζονται στην τεχνολογία blockchain, όπου απαιτούνται σημαντικοί ενεργειακοί πόροι για να διαμοιραστεί η ίδια πληροφορία σε όλα τα σημεία και να αποκατασταθούν η αναγκαία εμπιστοσύνη και ομοφωνία, στην περίπτωση της υπηρεσίας TIPS η αναγνώριση και η εγγύηση για την ακρίβεια των συναλλαγών διασφαλίζεται από το ίδιο το Ευρωσύστημα, το οποίο την έχει υπό την εποπτεία του. Αυτό δίνει στην υπηρεσία σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα από πλευράς «πράσινων» επιδόσεων.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Banca d’ Italia, αποτύπωμα άνθρακα της TIPS ήταν το 2019 40.000 φορές μικρότερο από την ποσότητα CO2 που εκλύθηκε κατά την εξόρυξη bitcoin.

Δύσκολος μετασχηματισμός
Κύκλοι της αγοράς ομολογούν ότι η υπηρεσία άμεσων πληρωμών (που βεβαίως υπάγεται στην ευρύτερη πρωτοβουλία European Payments Initiative – EPI) είναι μονάχα το πρώτο, πλην αποφασιστικό βήμα για τον μετασχηματισμό του τοπίου στον χώρο των πληρωμών, στην Ευρώπη. Έναν μετασχηματισμό που πρέπει να μπει σε σωστά και κυρίως σε ψηφιακά θεμέλια, καθώς παρόλες τις συνεχείς βελτιώσεις, οι πληρωμές εξακολουθούν και σήμερα να πατούν στα «παλιά, καλά» αναλογικά θεμέλια, πάνω στα οποία κάθε μια από τις 27 χώρες έκτιζε (σε μεγάλο βαθμό) κατά βούληση, ακολουθώντας στο περίπου και μόνο έπειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις τον «Γενικό Οικοδομικό Κανονισμό» για τον συγκεκριμένο χώρο, όπου η διαλειτουργικότητα μάλλον δεν ήταν ένα από τα ισχυρά σημεία του. Είναι εύκολος αυτός ο μετασχηματισμός; Όχι, βέβαια! Τα στελέχη της Banca d’ Italia ήδη το παραδέχθηκαν δημόσια – ίσως και άλλοι, που δεν γνωρίζουμε. Η υιοθέτηση της υπηρεσίας TIPS, η εξασφάλιση της διαλειτουργικότητας ανάμεσα σε όλα τα συστήματα πληρωμών, η ομοφωνία των ρυθμιστικών αρχών ως προς τον έλεγχο της συμμόρφωσης και την επιβολή κυρώσεων όπου δει, η δημιουργία νέων αποδοτικότερων υποδομών, αλλά και των εφαρμογών που θα συνδυαστούν μαζί τους, σίγουρα θέλουν χρόνο και βούληση για να πετύχουν και να λειτουργήσουν με θετικό πρόσημο.

Εν ολίγοις
Το TIPS είναι η προσπάθεια της ΕΕ να παρέχει άμεση και οικονομική διακίνηση κεφαλαίων εντός των ορίων της ευρωζώνης. Η εντατική προετοιμασία ανέδειξε τεχνικά ζητήματα αλλά και μια έλλειψη τεχνογνωσίας από μεριάς των ευρωπαϊκών οργανισμών, ωστόσο φαίνεται ότι τα πράγματα εξομαλύνονται και τα κράτη – μέλη θα είναι έτοιμα να υποδεχθούν τις άμεσες πληρωμές έγκαιρα στο τέλος του 2021.