Ο ιδρυτής, πρόεδρος και CEO της NATECH Financial Services ξεδιπλώνει σε μια αποκλειστική συνέντευξη-ποταμό στο Digital Finance τη συναρπαστική ιστορία της μικρής οικογενειακής επιχείρησης, που ξεκίνησε από την πρωτεύουσα της Ηπείρου (η έδρα της παραμένει εκεί, άλλωστε) για να κατακτήσει με τις καινοτόμες λύσεις της στο τραπεζικό λογισμικό μια αξιοπρόσεκτη θέση στην παγκόσμια αγορά και να ανοίξει τα φτερά της για πολύ ευρύτερους ορίζοντες, σ’ όλο τον κόσμο…

Η NATECH είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση εταιρείας. Σεμνό και ταπεινό το ξεκίνημα, οικογενειακή υπόθεση η ίδρυσή της, αλλά σπουδαίες οι καταβολές του παρελθόντος και φιλόδοξα τα σχέδια για το μέλλον, που έχουν ήδη αρχίσει να υλοποιούνται. Πυκνή η αφήγηση του Θανάση Ναυρόζογλου και ελάχιστες οι δικές μου παρεμβάσεις, περισσότερο τυπικού χαρακτήρα οι ερωτήσεις μου – απλώς αφορμές για να προχωρήσουμε παρακάτω… Και, κάπως έτσι, περάσαμε από τα Γιάννενα και τις συνεταιριστικές τράπεζες στις πολλές εγκαταστάσεις ανά τον κόσμο, στη συνέργεια με την Πειραιώς που ξάφνιασε και τις μεγάλες επενδύσεις που χτυπάνε την «πόρτα» της, έτοιμες να χρηματοδοτήσουν τα σχέδια για εξάπλωση στην Αμερική…

Ο επιμένων Γιαννιώτικα…
Τη NATECH την ιδρύσαμε το 2003, στα Γιάννενα, με σκοπό να εξυπηρετήσει τις μηχανογραφικές ανάγκες των πιστωτικών συνεταιρισμών και των μικρών συνεταιριστικών τραπεζών, που δραστηριοποιούνταν στην Ελλάδα. Είναι η μετεξέλιξη μιας παλαιότερης εταιρείας, που είχε δημιουργήσει ο πατέρας μου κι έκανε κατ’ αποκοπήν κάποια έργα με συνεταιριστικές τράπεζες, αλλά η NATECH στήθηκε μ’ αυτό ως κύριο σκοπό… Οι γονείς μου ήταν έλληνες μετανάστες στην Αμερική – ζούσαμε στη Νέα Υόρκη κι εργάζονταν στο χώρο της Πληροφορικής, ο πατέρας Ηλεκτρ. Μηχανικός και η μητέρα προγραμματίστρια. Ήρθαμε από εκεί το ’84, εγώ σπούδασα Μηχανικός Η/Υ στην Πάτρα και μαζί με τον αδελφό μου, που σπούδασε Οικονομικά (σήμερα είναι ο CFO της NATECH) ξεκινήσαμε όλοι μαζί τη νέα εταιρεία – η οικογένεια ελέγχει και σήμερα περίπου το 90%.

Αναπτύξαμε, με στόχο να δώσουμε λύσεις στους συνεταιρισμούς και τις μικρές τράπεζες, την πρώτη γενιά της τραπεζικής εφαρμογής που κάλυπτε όλο το εύρος των λειτουργικών αναγκών τους. Όμως, όσο μπαίνεις στο παιχνίδι, τόσο αλλάζεις, εξελίσσεσαι, βλέπεις νέες ανάγκες. Έτσι, πολύ σύντομα, το 2007, αρχίσαμε να σχεδιάζουμε τη νέα γενιά του συστήματος. Οι ελληνικές συνεταιριστικές είχαν αποφασίσει τότε, να αποκτήσουν ενοποιημένη μηχανογραφική πληροφόρηση – μπήκαμε στη λογική να φτιάξουμε νέο σύστημα, πιο σύγχρονο, που να «βλέπει» την ευρωπαϊκή αγορά, να υποστηρίζει κι άλλα πράγματα… Ήλθαν οι εξελίξεις, το 2009 με την κρίση, και η ενοποίηση δεν προχώρησε, όμως πρακτικά κατέληξαν όλοι να έχουν το δικό μας σύστημα.

Μοναδική τεχνολογία
Για να φτιαχτεί ένα τραπεζικό σύστημα, ένα core banking, χρειάζονται περίπου 7-12 χρόνια… Παγκοσμίως υπάρχουν περίπου 35 κατασκευαστές. Εμείς κάναμε την πρώτη μεγάλη συμφωνία με ξένο πάροχο το ’18. Ξένους πελάτες είχαμε και νωρίτερα, όμως τότε ήρθε η Ziraat, η μεγαλύτερη τουρκική τράπεζα και μια από τις μεγαλύτερες στον κόσμο, που αποφάσισε να βάλει -έπειτα από διεθνή διαγωνισμό, τον οποίο κερδίσαμε- τη δική μας λύση στο κατάστημά της στην Ελλάδα. Εκεί άλλαξε πρακτικά η πορεία μας – σκεπτόμασταν πλέον μεγαλύτερους οργανισμούς!

Τυποποιήθηκαν τα πράγματα, βελτιώθηκαν οι διαδικασίες. Είχαμε (κι ακόμα έχουμε) μια μοναδική τεχνολογία ως εταιρεία: το σύστημά μας δεν χρειάζεται το λεγόμενο «κλείσιμο ημέρας». Στις τράπεζες, στο τέλος της ημέρας ή λίγο μετά τα μεσάνυκτα, ενοποιούνται τα οικονομικά αποτελέσματα από διάφορα ετερογενή συστήματα και παράγεται ο λεγόμενος ισολογισμός. Αυτό γίνεται παγκοσμίως, όταν οι τράπεζες βγαίνουν offline -δηλ. παύουν να λειτουργούν τα κλασικά κανάλια εξυπηρέτησης και μένουν ανοικτά πχ. μονάχα τα ψηφιακά, mobile και web banking. Εμείς δεν χρειάζεται να κάνουμε κάτι τέτοιο, καθώς το σύστημά μας έχει αναπτυχθεί με διαφορετική λογική – το κάνει με αυτόματο τρόπο live, συνεχώς- οπότε, για τις μικρές τράπεζες, αυτό ήταν μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα. Τις βοήθησε πολύ, είμασταν κι εμείς από πάνω, με αποτέλεσμα το σύστημα σταδιακά να εξελιχθεί, να αναδειχθεί σε διεθνείς μελέτες και λύσεις, η Forrester να μας αναγνωρίζει συστηματικά τα 4-5 τελευταία χρόνια ως έναν από τους παγκόσμιους παρόχους κι άλλοι αναλυτές μπήκαν, επίσης, στην ίδια λογική.

Ακολούθησαν κι άλλες εγκαταστάσεις εκτός Ελλάδας, στην Αγγλία, την Ιταλία, στη Νιγηρία και αλλού. Φέτος φτάσαμε να έχουμε περίπου 30 πελάτες, μικρές και μεσαίες τράπεζες, σε περισσότερες από 10 χώρες σ’ όλο τον κόσμο. Κάνουμε κυρίως banking (core banking – καταθέσεις, δάνεια, λογιστήριο, compliance, mobile & web banking, τα πάντα), αλλά υποστηρίζουμε επίσης ιδρύματα πληρωμών, ηλεκτρονικού χρήματος, ακόμα και κάποιους ελάχιστους πελάτες στο χώρο του ERP…

Προκλήσεις και ευκαιρίες
Η πρώτη μεγάλη πρόκληση ήταν ότι ερχόμασταν από την Ελλάδα (δεν μιλούσαμε καν για τα Γιάννενα, όταν πηγαίναμε στο εξωτερικό) κι ήμασταν μέλος των PIGS (Πορτογαλία, Ιρλανδία, Ελλάδα και Ισπανία) με τα πολλά οικονομικά προβλήματα – στην Ευρώπη, είμασταν οι «παρίες»… Ακόμα και στην Αιθιοπία όταν πηγαίναμε, ήταν επιφυλακτικοί! Το brand Ελλάδα δεν έπαιζε καθόλου, αλλά αυτό το ξεπεράσαμε σταδιακά, με τη δουλειά μας.

Η δεύτερη πρόκληση ήταν ότι, ήμασταν αυτοχρηματοδοτούμενοι ως οργανισμός, δεν μας είχε δώσει κάποιος άλλος χρήματα, όταν ο μικρότερος παίκτης στο δικό μας κύκλωμα είχε χρηματοδότηση άνω των 50 Μ€ – τάξη μεγέθους 10 φορές μεγαλύτερη από εμάς! Είχαμε κι αυτό να ανταγωνιστούμε…

Η τρίτη και πολύ σοβαρή πρόκληση ήταν ότι χρησιμοποιούσαμε στο σύστημά μας integrated (ενοποιημένη) αρχιτεκτονική, την ώρα που οι περισσότεροι είχαν συνηθίσει σε μια λογική best of breed, δηλ. να συνδυάζουν πολλά διαφορετικά υποσυστήματα… Ωραία λογική, αλλά όχι πρακτική, ενώ κοστίζει και περισσότερο. Αυτό προκαλούσε δυο προβλήματα: οι υπεύθυνοι των τμημάτων το έβλεπαν ως πρόκληση να αγοράσουν ένα ενοποιημένο σύστημα, κάτι που δεν το είχαν ξανακάνει, ενώ οι μηχανικοί που τα συνδύαζαν όλα αυτά, ξαφνικά έπαυαν να έχουν λόγο ύπαρξης!

«Παιδιά, αλλάξτε δουλειά – δεν μπορείτε να τα βάλετε με όλους» μας έλεγαν. Μεγάλες προκλήσεις, αλλά δεν πειράζει – ξεκινάς, μαθαίνεις, βελτιώνεσαι. Αυτό που μάθαμε στην πορεία, ήταν ότι έπρεπε να αναδείξουμε περισσότερο κάποια στοιχεία μας, να πούμε ποιο είναι το όφελος για τον οργανισμό. Είμασταν και λίγο τυχεροί, καθώς πέσαμε στην εποχή της ψηφιοποίησης. Κάποτε ήταν ανεκτό μια εκκαθάριση λογαριασμού σε τράπεζα να διαρκεί δυο και τρεις ημέρες (οι άνθρωποι δεν δούλευαν σ’ αυτούς τους φρενήρεις ρυθμούς που βλέπουμε σήμερα, να σηκώνεις το κινητό και να γίνονται όλα «ζωντανά» – υπήρχε ανοχή). Σήμερα, αυτό δεν υπάρχει, πρέπει να έχεις την πληροφορία άμεσα, να έρχονται πολλά ερεθίσματα από πολλούς παρόχους – ακόμα και το Facebook, που έπεισε τον κόσμο να είναι διασυνδεδεμένος και να τα βλέπει όλα live, συνέβαλε στην αντίληψη να έχουν οι άνθρωποι μεγαλύτερες προσδοκίες από τον τεχνολογικό τους πάροχο.

Φυσικά, βοήθησε πάρα πολύ κι η πανδημία, καθώς υπήρξε άμεση ανάγκη ψηφιοποίησης.

Εξωστρέφεια και DNA
Η εξωστρέφεια ήταν από την αρχή στο DNA μας – δεν υποτιμούσαμε την ελληνική αγορά, αλλά ξέραμε ότι έχει συγκεκριμένο “ταβάνι”. Για παράδειγμα, το ’12 οι συνεταιριστικές τράπεζες είχαν συρρικνωθεί σε κάτι πολύ μικρό, κάτω από 15 μέλη. Ξέραμε πως δεν μπορούμε να ανταγωνιστούμε σε επίπεδο συστημικών τραπεζών, εκεί είναι άλλα τα μεγέθη και οι πρακτικές, οπότε στραφήκαμε στην ευρωπαϊκή αγορά και την υποσαχάρια Αφρική. Όμως, όλα εξελίσσονται: ξεκινήσαμε 7 άτομα, σήμερα είμαστε 75 και ως το τέλος του χρόνου θα φτάσουμε τους 150, κατανεμημένους σε Ελλάδα (Γιάννενα – Αθήνα, τις δυο πόλεις όπου αναπτύσσουμε σήμερα κώδικα) και Γερμανία, με σχέδια για τη δημιουργία θυγατρικών και σε άλλες χώρες, σε συνδυασμό με τοπικά Κέντρα Ανάπτυξης Συστημάτων, που θα αξιοποιούν το τοπικό ανθρώπινο δυναμικό.

Κόντρα στην πεπατημένη
Το σημαντικότερο πλεονέκτημά μας είναι ότι προσεγγίσαμε το τραπεζικό κύκλωμα με μια νέα, φρέσκια ματιά, δεν κοιτάξαμε τι υπάρχει στην αγορά, ώστε να προσπαθήσουμε απλώς να βελτιώσουμε κάποια επί μέρους στοιχεία. Ως τότε οι πάροχοι έφτιαχναν τέλεια μικρά κομματάκια ενός puzzle και μετά τα συναρμολογούσαν, για να πάρουν την πλήρη εικόνα. Εμείς πήγαμε ανάποδα: κάναμε ένα σκαρίφημα της γενικής εικόνας και στη συνέχεια πήγαμε να το βελτιώσουμε τοπικά, με αποτέλεσμα να είμαστε αρκετά πιο ευέλικτοι από τους άλλους, κάνοντας στοχευμένες παρεμβάσεις. Δεν τα κάναμε όλα τέλεια, αλλά είχαμε πάντα πλήρη εικόνα και, σε κάποιες συγκεκριμένες «ψηφίδες», ήμασταν πολύ καλοί, επεμβαίνοντας όπου χρειαζόταν.
Όποιος έλθει σ’ εμάς, προχωρεί πολύ γρήγορα στην εγκατάσταση ενός νέου συστήματος, που θα είναι up and running σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα, αν το θέλει – από εκεί και μετά, έχει το χρόνο για επί μέρους βελτιώσεις. Αντίθετα, ο παραδοσιακός τρόπος εγκατάστασης, «να τα φτιάξουμε όλα τέλεια από την αρχή», συνήθως δεν σου βγαίνει. Αν πας σε μια μεγάλη εταιρεία σήμερα, να πάρεις ένα τραπεζικό σύστημα, θέλεις 3-5 χρόνια για ολοκλήρωση του project, ενώ σ’ εμάς ο τυπικός χρόνος είναι λιγότερο από έναν χρόνο, αν είσαι νέα τράπεζα. Υπάρχει, λοιπόν, το κέρδος του χρόνου και της ευελιξίας, λόγω της 24ωρης λειτουργικότητας του συστήματος.

Τραπεζική «από μέσα»
Έχουμε φτάσει πια στο σημείο η NATECH να ξέρει την τραπεζική «από μέσα», επειδή το σύστημα φτιάχτηκε κατ’ ουσία συνεργατικά, μαζί με τους πελάτες μας, που μας έδιναν πολύ μεγάλο input πώς θα ήθελαν να πράγματα. Ήταν μια διαδραστική διαδικασία, όπου ο καθένας έλεγε το δικό του κομμάτι κι αυτό εξελισσόταν. Φτάσαμε, λοιπόν, στο σημείο η ομάδα που σχεδιάζει τα προϊόντα, να ξέρει πολύ καλά την τραπεζική. Έτσι, όταν πάμε να μιλήσουμε σε κάποιον οργανισμό, μιλάμε πολύ εύκολα τη γλώσσα που κι αυτός θέλει να ακούσει, δεν χρειάζονται πολλοί ενδιάμεσοι παίκτες και φορείς για να «μεταφράσουν» τους δύο κόσμους. Αυτό χτίζει αξιοπιστία, εμπιστοσύνη και, παράλληλα, μειώνει χρόνο και κόστος. H Gartner έλεγε πως το 70% του κόστους ενός τραπεζικού συστήματος, είναι σε non-added value services, δεν προσθέτουν αξία. Εμείς αυτό δεν το έχουμε.

Η συνέργεια με την Πειραιώς
Πήγαμε στην Πειραιώς για να συζητήσουμε σχετικά με κάποια επί μέρους συστήματα – η NATECH είχε ξεκινήσει από πέρυσι να ψάχνει πρόσβαση σε τραπεζική άδεια, προκειμένου να προσφέρει Banking-as-a-Service, δηλαδή τεχνολογικές υπηρεσίες σε πελάτες της, αλλά ταυτόχρονα και πρόσβαση σε τραπεζική άδεια, όπου αυτό απαιτείται. Ψάχναμε σε Ελλάδα και Ευρώπη τράπεζες που θα ήθελαν να συνεργαστούν μαζί μας, για να μισθώνουν την τραπεζική τους άδεια. Έγινε, λοιπόν, μια πρώτη κρούση στην Πειραιώς, η οποία -εκείνη την εποχή- ενδιαφερόταν για κάτι αντίστοιχο, με άλλο σχήμα. Παρουσιάσαμε τη δική μας πρόταση, άκουσαν κι αυτοί πολύ σοβαρά τις παρατηρήσεις μας και το όραμά μας, ταιριάξαμε πάρα πολύ σε θέματα φιλοσοφίας, χημείας των ανθρώπων σε υψηλότατο επίπεδο, οπότε πολύ γρήγορα αρχίσαμε να μιλάμε για πιο στρατηγική συνεργασία, σε περισσότερα επίπεδα.

Σύντομα, επειδή αρχίσαμε να εντατικοποιούμε τις συναντήσεις, είδαμε ότι υπάρχει ένας κοινός τόπος που ήταν η δημιουργία νέας ψηφιακής τράπεζας, για μια αγορά που σήμερα δεν εξυπηρετείται – τα εγχειρήματα είναι «κουτσά», μένουν στο πλαίσιο του marketing κι όχι της ουσίας. Υπήρχε πολύ καλή μαγιά στην ελληνική αγορά, που ήταν αυτή της Viva – είχε κάνει κάτι μαγικό, ήταν ο πρώτος ελληνικός μονόκερος και μάλιστα x 2, οπότε είχε καλλιεργήσει μια ασφάλεια στους κόλπους των τραπεζικών στελεχών και των τραπεζιτών. Ομολογώ ότι ο Χρήστος Μεγάλου και ο Θοδωρής Γναρδέλλης, ο CEO κι ο CFO της Πειραιώς, ήταν οραματιστές – πήγαν πολύ γρήγορα σ’ αυτή τη συζήτηση. Ο δικός μας χώρος αμφισβητεί αυτούς τους ανθρώπους, πριν καν τους γνωρίσει, με την έννοια ότι «οι τραπεζίτες πολύ δύσκολα αλλάζουν» – μπορεί να έχουν όραμα, αλλά αυτό σπάνια μετουσιώνεται σε πράξη. Εδώ, βρήκαμε το ανάποδο: είδαμε ανθρώπους που είχαν καταλάβει πως πρέπει πραγματικά να γίνει μια αλλαγή. Αφού συνέκλιναν οι απόψεις -κι εμείς μάθαμε και ακούσαμε- μέσα σε ακριβώς τρεις μήνες (Ιανουάριο με Απρίλιο, φέτος), καταλήξαμε σε συμφωνία. Έχοντας λύσει πολλά επί μέρους σημεία και καταρτίσει ένα πολύ αναλυτικό πλάνο, πήραμε τις “ευλογίες” των αντίστοιχων ΔΣ και επενδυτών και προχωρήσαμε στην επίσημη ανακοίνωση.

Ο τρίτος “παίκτης” και η εκκίνηση
Ο τρίτος “παίκτης” σ’ αυτή την προσπάθεια είναι η Neptune (σσ. ελβετική επενδυτική εταιρεία, με εκπρόσωπο τον Χάρη Αντωνίου, ήδη επενδυτή της Natech), η οποία συμμετέχει στο σχήμα τόσο συμβουλευτικά, όσο και επενδυτικά, εταιρεία με την οποία μιλούσαμε εμείς, πριν από τις επαφές με την Πειραιώς, για εγχειρήματα που είχαμε στην ευρωπαϊκή αγορά. Όμως, η νέα ψηφιακή τράπεζα που ετοιμάζουμε θα ξεκινήσει με τους δυο – η Neptune θα συμμετάσχει σε δεύτερη φάση.

Έχει ξεκινήσει πλέον η υλοποίηση και προχωρεί η διαδικασία αδειοδότησης από την ΤτΕ για την ίδρυση μιας νέας τράπεζας, η οποία θα έχει μονάχα ψηφιακή δραστηριότητα, δηλαδή χωρίς καταστήματα, στην Ελλάδα και στην ευρωπαϊκή αγορά. Θα έχει δυο σκέλη, το πρώτο εντελώς ψηφιακό, με αυτοεξυπηρέτηση μέσα από mobile εφαρμογές και web, μαζί με μικρό δανειακό χαρτοφυλάκιο, και το δεύτερο, για την παροχή τραπεζικής άδειας (Banking-as-a-Service) σε εταιρείες, Fintech και γενικότερα οργανισμούς του χρηματοπιστωτικού κλάδου. Το πρώτο σκέλος περιλαμβάνει και τμήμα BNPL – υπάρχει κάποια περιορισμένη δραστηριότητα σ’ αυτόν τον τομέα στην Ελλάδα, αλλά εμείς θα είμαστε οι πρώτοι που θα το κάνουμε δομημένα –αν στο ενδιάμεσο δεν προκύψει κάτι άλλο, που δεν γνωρίζουμε. Εμείς, με την απόκτηση της τραπεζικής αδείας, ξεκινάμε αμέσως. Ως οργανισμός είμαστε σχεδόν έτοιμοι και βλέπουμε στο επόμενο 9μηνο – 12μηνο, αρχές του ’23, να είμαστε (υπό την αίρεση, βεβαίως, των εποπτικών αρχών) σε πρώτη λειτουργική φάση.

Και το όνομα αυτής;
Όνομα δεν έχει ανακοινωθεί ακόμα (σσ η συζήτηση γινόταν στα τέλη Μαΐου κι αυτό μπορεί να μην ισχύει πιά) – οι γραφειοκρατικές διαδικασίες δεν έχουν ολοκληρωθεί, οπότε υπάρχει “απαγορευτικό”. Κάντε λίγη υπομονή…

Μοναδική περίπτωση και πλάνα για ΗΠΑ
Με όλα αυτά που κάνουμε, μάλλον είμαστε μοναδική περίπτωση στην Ελλάδα, δεν υπάρχει κάποιο ανάλογο σχήμα. Βεβαίως, υπάρχουν ελληνικές εταιρείες που ασχολούνται με επί μέρους αντικείμενα, αλλά ακριβώς αυτό, όχι. Το πλάνο μας είναι να έχουμε μέσα στο ’23 παρουσία και στην Αμερική – ήδη το ξεκινάμε. Η αγορά είναι παρεμφερής, με ανάλογες ανάγκες, από πλευράς μικρών τραπεζών. Έχουμε κάνει κάποιες επαφές και προεργασία, τους τελευταίους μήνες, με σχήματα στις ΗΠΑ κι επειδή είμαστε σε νέο γύρο επενδύσεων, με στόχο την ανάπτυξη των περιφερειακών σχεδίων μας, σκοπεύουμε να αντλήσουμε γύρω στα 50 εκατ. δολάρια, μέσα στο επόμενο εξάμηνο. Κλείσαμε έναν γύρο χρηματοδότησης -2,5 εκατ. πριν από δυο μήνες- σχετικά γρήγορα και με συγκεκριμένους αποδέκτες, αλλά τώρα -λόγω της μεγάλης έκθεσης και του διευρυμένου πλάνου που έχουμε- τα κεφάλαια θα αντληθούν από private equity firms, family offices, από συγκεκριμένο εύρος ανθρώπων που επενδύουν σ’ αυτές τις επιχειρήσεις.

Η επόμενη ημέρα…
Ο τομέας μας μεταβάλλεται συνεχώς – κάτι που «σηκώνεις» σήμερα, σε τρεις μήνες μπορεί να είναι ξεπερασμένο. Αυτή τη στιγμή υπάρχει σοβαρή τάση για καλύτερη εμπειρία χρήστη, ενώ επίσης υπάρχει -κι αυτό είναι θετικό- σοβαρή προσπάθεια για συνέργειες, ο κόσμος αρχίζει να δημιουργεί οικοσυστήματα εφαρμογών και λύσεων. Αυτό είναι πολύ σημαντικό για τον τελικό χρήστη, τον καταναλωτή – συνεργαζόμαστε και η καινοτομία δημιουργείται από προτάσεις πολλών κι όχι μονάχα ενός. Στο παρελθόν κοιτούσαμε λίγο ανταγωνιστικά και με καχυποψία, ο ένας τον άλλον. Σήμερα, αυτό έχει αλλάξει λίγο – ο κόσμος έχει αρχίσει να ψάχνει (και να βρίσκει) ευκαιρίες ο ένας μέσα από τον άλλον. Έτσι -κι αυτό, άλλωστε, φαίνεται- εξελισσόμαστε όλοι μαζί, ως αγορά, όχι ο καθένας μεμονωμένα. Η δεύτερη μεγάλη τάση είναι πως όλα πλέον γίνονται ψηφιακά, το φυσικό αρχίζει να φεύγει. Βεβαίως, έχει κι αυτό τα αρνητικά του, από κάποιο σημείο και μετά, γιατί η ανθρώπινη πλευρά των σχέσεων πολλές φορές είναι σημαντική. Τέλος, η τρίτη είναι ότι χάνονται τα μονοπώλια – στο παρελθόν είχαμε πχ. το μονοπώλιο των καρτών (Visa – Mastercard), σήμερα πλέον ολιγοπώλιο- αλλά ο κόσμος προσπαθεί με τις Fintech και τα νέα εγχειρήματα να τα σπάσει, να δημιουργήσει νέες ιδέες, και οι καταναλωτές είναι λίγο πιο ζεστοί να τις ακολουθήσουν.